Willem Frederik Hermans

Het behouden huis

Amsterdam, 1952

 

Samenvatting

Het behouden huis gaat over een partizaan, die niet bij naam genoemd wordt, die in 1944 aan het vechten is in een desolate badplaats met een troep ongeorganiseerde soldaten. In de chaos doodt hij vijf Duitsers, en blijft hierna alleen achter in het plaatsje, met de opdracht het plaatsje te controleren op boobytraps. Hier vind hij een huis, het Behouden Huis waar de titel vandaan komt. Het huis is ongeschonden, en het lijkt alsof de eigenaren nog maar net weg zijn, want het is er nog schoon. Voor het eerst in lange tijd neemt de ik-persoon een bad, en eet hij fatsoenlijk. Hij verkent het huis en vind een kamer die hij niet open krijgt. Hij doet zijn uniform niet meer aan, maar trekt in plaats daarvan burgerkleding aan. Als na een hoop gevechtslawaai de bel gaat, staat er een Duitse soldaat voor de deur, die denkt dat de hoofdpersoon de eigenaar van het huis is. Hij vertelt hem dat er officieren ingekwartierd zullen worden. De hoofdpersoon verbergt zijn uniform en besluit zich voor te doen als de echte bewoner. De Duitse officieren wonen nu bij hem in en gedragen zich netjes. De hoofdpersoon vindt een kat, die telkens de afgesloten kamer in wil. Op een dag staat de echte eigenaar aan de deur, de hoofdpersoon wil niet dat zijn leugen uitkomt en vermoordt dus de man. Als even later zijn vrouw ook komt doodt hij haar ook. Beide lichamen verbergt hij. Op een dag wordt de gesloten kamer geopend. Er blijken een hoop aquaria te staan, en een oude man. De oude man lijkt de hoofdpersoon niet te verstaan en vertelt over zijn mooie vissen en hoe ze voer nodig hebben. Er vallen weer bommen en de hoofdpersoon sluit de oude man voor zijn eigen veiligheid weer in de kamer op. Het kuuroord blijkt heroverd te zijn dor de partizanen. De hoofdpersoon neemt een Duitse kolonel gevangen en probeert de oude man te waarschuwen dat de andere partij in de stad is en hij op zijn woorden moet letten. De partizanen doden de kolonel en de oude man en ook de vissen overleven het niet. Voordat de bende samen met de hoofdpersoon de stad weer verlaat, gooit hij nog snel een handgranaat het huis binnen.  

 

Tijd, vertelwijze, plaats en thema

Het verhaal speelt zich af in de Tweede Wereldoorlog en er verlopen enkele maanden. Het verhaal wordt volledig chronologisch verteld, er zitten geen flashbacks of dergelijke in. Het verhaal speelt zich af aan het oostfront, in een kuuroord waar hevig om gevochten wordt. Meer specifiek speelt het grootste deel van het verhaal zich af in een villa, ‘het behouden huis’. Dit gebouw telt twee verdiepingen en een zolder, en heeft een grote tuin. Het huis is nog volledig ongeschonden. Het verhaal wordt verteld vanuit het ik-perspectief van een partizaan. Bewijs hiervoor is bijvoorbeeld bladzijde 17: “De oorlog had nooit werkelijk plaatsgevonden; zolang ik niet gewond was, was er niets gebeurd. Er waren nooit andere mensen geweest, nooit zolang ik  leefde, nergens ter wereld.” Dit bewijst zowel het perspectief, als ook het feit dat de gedachten van de ik-persoon beschreven worden.

Het belangrijkste thema van het boek is vooral escapisme. De ik-persoon probeert zich af te sluiten van de gruwelijke oorlog om hem heen, en doet dit door een zo’n ‘normaal’ mogelijk leven te leiden. Hij kookt, gaat in bad en slaapt zoals hij thuis ook zou doen. Zodra dit idyllische leventje wordt verstoord door de terugkeer van de echte eigenaar aarzelt de ik-persoon echter niet om hem te doden en zo zijn fantasie in stand te houden. Uiteindelijk wordt hij weer uit dit leventje gehaald door de terugkerende partizanengroep, waarna hij het beeld probeert af te sluiten door een granaat naar binnen te gooien.

 

Personages

Ik-persoon

De ik-persoon is een Nederlander die in een partizaneneenheid aan het oostfront vecht. De ik-persoon is vrij nonchalant in zijn doen, maar blijkt ook zeer wreed te kunnen zijn, zoals bij het vermoorden van de echte eigenaar en zijn vrouw. Hij heeft ook een chaotische gedachtegang, die erg interessant is om te lezen, maar ondanks dat hij zomaar het huis van een ander gebruikt om in te leven, lijkt hij dat niet uit kwade wil te doen, maar simpelweg om even de oorlog te kunnen vergeten en zich meer mens te voelen.

De Spanjaard

De Spanjaard vormt de enige vorm van werkelijke vriendschap en kameradie van de ik-persoon in het boek. De ik-persoon verstaat weinig mensen, voelt zich niet thuis in zijn eenheid en praat eigenlijk alleen maar met de Spanjaard. Als hij uit het huis weg moet is eigenlijk alleen de Spanjaard geïnteresseerd in wat hij heeft gedaan. Deze persoon vormt ook de enige aan wie de ik-persoon zijn verhaal een beetje kwijt kan, wat ook leidt tot de heftige angsten en uitbarstingen van de ik-persoon in het huis, simpelweg omdat hij met niemand kan praten.

De oude man

De oude man die in de afgesloten ruimte van het huis woont is zeer belangrijk voor de ontwikkeling van de ik-persoon aan het eind van het verhaal. Waar in het begin de gesloten kamer vooral een bron van mysterie en angst was, bleek het nogal onschuldig te zijn. De oude man is doof, en zeer geïnteresseerd in de vissen. In plaats van de oude man te doden, zoals de ik-persoon ook met de eigenaar en de eigenaresse deed, probeert hij de man te vertellen wat er aan de hand is, en dat de stad weer heroverd word, waardoor de man op zijn woorden moet letten. Dit leidt uiteindelijk tot de dood van de man, maar is toch erg belangrijk omdat het een van de weinige momenten is waarbij het geweten van de ik-persoon zijn acties leidt.

 

Titel

De titel van het boek is ‘het behouden huis’ wat het meest refereert aan het feit dat het huis behouden is gebleven midden in een frontlinie. Maar de titel verwijst ook naar hoe het huis de ik-persoon behoud, waarbij hij een min of meer normale routine kan volgen en even de oorlog kan ontvluchten, zonder helemaal gek te worden.

Het boek bevat geen ondertitel en geen motto.

 

Keuzeopdracht

Ik heb als schrijver met veel plezier gewerkt aan het moment dat de soldaat het huis binnen liep. Ik heb het zo beschreven dat je opeens, tijdens de oorlog, de rust ervaart die er in het huis is. Ik wilde ook dat dit moment in het boek heel belangrijk is, omdat dit het moment is waar ik het hele boek om wilde laten draaien. Het was ook iets wat ik dus echt goed wilde beschrijven, om de lezer het later ook te laten boeien. Ik ben het stukje begonnen met de drukte van de oorlog, waarna hij het huis binnenkomt en de rust ervan ervaart. Hij voelt zich bijna schuldig om het huis vies te maken en wil er voor altijd blijven. Hij wil dat de oorlog stopt en dat hij voor altijd in dit huis kon blijven. Dit kan natuurlijk niet, maar dat wilde ik aan het begin nog niet duidelijk maken. Ook omdat dit zo’n cruciaal moment in het boek is, heeft het mij vrij lang geduurd om dit goed op te schrijven. Ik ben er zeker wel meerdere dagen mee bezig geweest voordat ik een goed idee ervan had hoe ik dit wilde laten overbrengen op de lezer. Het heeft veel tijd gekost, maar ik ben ook erg blij hoe het uitgepakt is. Ik denk dat iedereen die tot dit punt heeft gelezen, de rest ook in een ruk heeft uitgelezen.