De tolk van Java

Samenvatting

Er gebeurt in deze lijvige roman heel veel: er zijn veel kleine hoofdstukken met gedetailleerde ervaringen. Dat geldt speciaal voor deel IV waarin de vader heel gedetailleerd zijn gruwelijke memoires beschrijft. Dat kan in een boekverslag als dit niet allemaal beschreven worden. Daarom een samenvatting op hoofdlijnen. En dan is die nog lang genoeg.

Deel I  Spekkoek (blz. 11-112)
De ik-verteller is zoon Alan Nolan die vertelt over het verleden van zijn vader. Na de oorlog in Indië  is die vader naar Nederland teruggekeerd, bang omdat hij op een dodenlijst van Soekarno stond. Hij correspondeerde daarvóór al met een dik Helmonds meisje, maakte haar zwanger en trouwde met haar. Hij is niet thuis als zijn vrouw een tweeling baart (Alan en Philip) en is helemaal geen leuke vader. Hij slaat zijn vrouw en later ook zijn vijf kinderen. Zijn excuus is dat hij dan ineens een aanval van blinde haat over zich voelt komen. (mata gelap).
Arto Nolan was een onwettig kind van een Chinese moeder en een Schotse vader die hem nooit had erkend en flink  rondneukte in Indië. Hij groeit op met zijn ruwe broers op Java en die slaan hem ook vaak, omdat ze vinden dat je je later op die manier beter in het leven kunt handhaven. Arto heeft zijn memoires later bij terugkomt in Nederland op zijn Remington geramd. Hij werd in zijn jeugd  kaalkop genoemd en hij had een leuke jeugd, totdat de Japanners in de Tweede Wereldoorlog Nederlands-Indië bezetten.

Deel II Samoerai (blz. 113-155)
Arto is nog maar een jongen van 15 als de Japanners Java bezetten en hij vecht met de inlanders mee tegen de wrede Japanse bezetters. Die martelen en folteren en gooien opstandelingen in het water als krokodillenvoer.  Arto ziet wreedheden: een jongetje dat speelt, wordt een hand afgehakt. Mannen worden onthoofd en vrouwen verkracht of doen dienst als callgirl (de beruchte troostmeisjes). Arto kan echter ook zijn gewelddadige ei kwijt en hij doodt diverse verraders. Als hij een keer door de Japanners wordt opgepakt, koopt een oom hem vrij. Wanneer hij ziet dat Japanners een blonde vrouw onthoofden, neemt hij ook wraak op de daders.  Hij verzamelt informatie door Japanse vliegers met  drank uit te horen en speelt de informatie door aan de inlichtingendiensten. Ook op een andere manier pleegt hij verzet: hij moet fietsen maken in een Japanse fabriek, maar last de onderdelen zo slecht aan elkaar dat de soldaten door hun fiets zakken. Hij wordt verraden, opgepakt en gemarteld. Na de capitulatie van Japan (o.a. door de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki) richt de woede van de Indonesiërs zich op de Nederlandse kolonialen. Het is de beruchte Bersiapperiode waarin Arto Nolan vanaf het begin eigenlijk de zijde van de Nederlanders kiest en daardoor in conflict komt met de jongens met wie hij daarvóór tegen de Japanners vocht.

Deel III Spekkoek (blz. 157-277)
Bij terugkomst in Nederland is Arto heel wreed tegen zijn zoons die hij vaak mishandelt en slaat met een kabel. Hij heeft dan weer last van zijn blinde woede die ineens opduikt. Hij brengt de nachten door, rammend op zijn Remington. Later wordt duidelijk dat hij op die momenten zijn memoires uit Indië  heeft getypt. Alan haatte zijn vader tot op het bot. Zijn vader bewaart ook heel fanatiek een Indische gevechtsdolk. (zie deel 4) Als hij weer eens heeft uitgehaald worden de kinderen in diverse internaten ondergebracht.
Vader mag hen in het begin nauwelijks bezoeken, maar hij wil dat wel en hij vecht jarenlange strijd tegen de instanties. Daarentegen komt de moeder maar weinig langs. Ze heeft een nieuwe minnaar (ome Willem). De verteller mag een keer drie weken naar een gastgezin in Drenthe om de zomervakantie door te brengen. Het is er saai en gek genoeg verlangt hij naar zijn internaat. Als hij daar weer wat uithaalt, wordt hij naar een streng strafkamp in Arnhem gestuurd, waar hij het heel zwaar heeft en tussen criminele pubers zit. Later keert hij weer terug naar zijn internaat, maar ook hij doet dan dingen die niet door de beugel kunnen. Als hij in een isoleercel zit, krijgt hij 's nachts bezoek van een begeleidster en ze hebben een seksuele relatie totdat de leidster verdwijnt. 
Daarna mag hij uit het internaat, en hij keert terug naar zijn vader die hem verwijtend vraagt :"waarom heb je mij ooit verlaten.?" Het contact blijft slecht en zijn vader geeft hem weinig geld om rond te komen. Dan zoekt Alan contact met ome Willem, de minnaar van zijn moeder, die wel aardig tegen hem is. Van Ome Willem krijgt hij de boeken van zijn vader die hij over Indonesië heeft geschreven. Hij leest ze en is verbijsterd door de gruwelijkheden die hij te lezen krijgt. Hij doet later de boeken van zijn vader bij hem door de brievenbus.

Deel IV De tolk van Soerabaja (blz. 279-473)
Arto Nolan ziet na de bevrijding de haat van de Indonesiërs, eerst tegen de Japanners maar later ook tegen de Nederlanders. Indonesië wil onafhankelijkheid en de Bersiapperiode breekt aan. Merdeka (Vrij) is het toverwoord. Hij ziet verschrikkelijke lynchpartijen en zijn Indonesische vrienden waarschuwen hem dat hij niet de kant van de Nederlanders moet kiezen. Ze vragen hem aan de zijde van de opstandelingen te vechten. Maar Groot-Brittannië krijgt na de oorlog de mondiale taak orde op zaken te stellen. Arto zal hun kant kiezen. Hij weet dat Engelsen opstomen naar Soerabaja. Van zijn oom krijgt hij een giftige en vervloekte dolk waarmee hij al mensen doodt. Hij meldt zich als tolk aan bij de Engelse legerleiding. Hij raakt ook in contact met vooraanstaande Nederlanders op Java. Eén daarvan wil hem graag koppelen aan zijn mooie dochter Truusje, maar Arto voelt daar niets voor. Hij wil geen seks met haar en laat haar in de steek.
Hij meldt zich aan bij het onderdeel mariniers.  Officieel is hij tolk, maar hij doet veel meer dan dat. Hij gaat ook veel mee als voorpost en vecht mee in de voorste linies. Hij begaat ook gruwelijkheden: doodt mensen met geweer en bajonet. Hij mag om bij te komen een maandje verlof naar Bali waar veel hoeren zijn om zich te vermaken met de soldaten. Maar er heersen daardoor erg veel geslachtsziekten. Arto houdt zich koest.
Daarna breekt de tijd aan van de Politionele Acties (zoals Nederland de naoorlogse gewelddadigheden  eufemistisch heeft genoemd) Hij doodt weer veel inlanders (o.a de gruwelijke passage over de moord op moeder en kind).  Hij gaat flink te keer en hij bericht daarover niets naar huis (moeder en broers) waardoor men thuis denkt dat hij gesneuveld is.  Ineens staat hij weer levend voor hun neus. 
Een van zijn opdrachten is een gevangenentransport per trein te begeleiden: Arto doet verslag en doodt enkele gevangenen die willen vluchten.  Hij moet voor de krijgsraad verschijnen maar wordt vrijgesproken. Hij heeft hoge vrienden. Bij een ander transport (Lijkentrein)  worden nog meer gruwelijkheden begaan. Daarvan worden de begeleiders wel gestraft.
Arto wil met zijn Nederlandse bewondering voorgaan in de strijd. Ook bij de Tweede Politionele Actie wil hij actief zijn in de strijd. Maar hij krijgt te horen van bekenden dat hij op een dodenlijst staat van Soekarno en men raadt hem aan naar Nederland te gaan. Hij neemt emotioneel afscheid van zijn familie en gaat met het s.s. Grote Beer naar Nederland.

Deel V Spekkoek (blz. 475-532)
Zoon Alan bekijkt het verleden(de geschriften)  van zijn vader schamper en cynisch. Hij haat zijn vader heel erg. De man is op zijn 65e naar Spanje geëmigreerd. (1990) Hij heeft ook daar diverse vrouwen het hoofd op hol gejaagd en hen weer in de steek gelaten (Duitse, Zweedse, Portugese, Spaanse). Nooit bezoekt hij zijn vader in Spanje; alleen zijn oudste zus doet dat. Alan geeft af op het tolk-zijn van zijn vader. Hij bekvecht er met zijn tweelingbroer Philip over, via een webcam en via de mail. Is er sprake van fictie of werkelijkheid? Heeft zijn vader zijn rol  erger gemaakt dan het was?  Dat is de vraag die Alan kwelt. Zijn broer gaat er luchtiger mee om en zal de zaak laten onderzoeken. Hij  weet documenten op te duiken over de gevangenentransporten (de Spooktrein en de Lijkentrein). Er is verschil in beschrijven in de versie van Arto en die van de overheid.  Ook weet Philip in documenten te achterhalen dat zijn vader eigenlijk veel meer dan een tolk was en tot een speciale eenheid behoorde. 
Dan ineens komt het bericht dat Arto in Spanje op zijn 80e verjaardag is overleden. (Is het zelfmoord?)
Hij wordt in Spanje begraven. Alan haat zijn vader nog steeds. Hij zal na een paar jaar het lijk laten opgraven en het laten cremeren. De as zal hij dan verstrooien in de rivier die door Soerabaja stroomt. Hij heeft zijn vader de slechte jeugd en de mishandelingen niet vergeven, maar hij besluit eindelijk de strijd tegen hem op te geven. Een late berusting. Op het moment dat zijn vader sterft is Alan 54 jaar.

Thema, verteltijd en plaats

Het verhaal speelt zich afwisselend af in toenmalig Nederlands-Indië en Nederland, en beslaat de levens van zowel Arto als Alan Nolan. Het voornaamste thema is oorlog, daarnaast komt ook de gecompliceerde vader-zoonrelatie aan bod.